VG Visie Daily #72: Barroso ontmoette Poetin 24 keer en vreest het ergste voor Europa

Europa hoeft niet te rekenen op stabielere tijden, voorziet voormalig voorzitter van de Europese Commissie José Manuel Barroso. De komende jaren zal Rusland onder aanvoering van een rancuneuze Poetin zich alleen maar agressiever opstellen naar Europa. Dat zei Barroso, ook voormalig premier van Portugal, tijdens de ULI Europe Conference 2024 in Milaan.

Barroso was 12 juni de keynote speaker van de jaarlijkse Europese conferentie van Urban Land Institute (ULI). De bijeenkomst die dit jaar plaatsvond in het Italiaanse Milaan trok ruim 700 vastgoedprofessionals, stedenbouwkundigen en architecten uit 27 landen. Barroso, die tussen 2004 en 2014 de Europese Commissie voorzat en daarna president-commissaris bij Goldman Sachs, was uitgenodigd om de geopolitieke situatie te duiden. Hoewel hij een gitzwart beeld schetste, heeft hij vertrouwen dat Europa alle stormen kan doorstaan.

De huidige geopolitieke situatie noemt hij ‘gepolariseerd, volatiel, onvoorspelbaar en gevaarlijk’. Als hoofdschuldige wijst hij Rusland aan. ‘Een versnelling van de mondiale instabiliteit vond plaats op 24 februari 2022 met de inval van Rusland in Oekraïne. De wereld is sindsdien dramatisch veranderd en zal hierna ook nooit meer hetzelfde zijn. Voor die datum was het niet voorstelbaar dat Finland en Zweden zich bij de Navo zouden aansluiten en dat Duitsland wapens in een oorlog tegen Rusland zou leveren. De oorlog heeft bovendien enorme mondiale gevolgen; Iran en Noord-Korea sturen wapens naar Rusland, terwijl de band tussen China en Rusland nog nooit zo hecht is geweest.’

Product van rancune

De gewezen EC-voorzitter heeft recht van spreken. Barosso heeft in zijn politieke carrière maar liefst 25 een-op-een-gesprekken met de Russische president Vladimir Poetin gehad. Op basis van deze ontmoetingen is hij pessimistisch over de toekomst. ‘Ik heb Poetin veel ontmoet en ken hem goed. De Europese Commissie had destijds twee keer per jaar een ontmoeting met Rusland. Bovendien zag ik Poetin tijdens G8- en G20-bijeenkomsten. Mij werd duidelijk dat Poetin een autocraat en een overduidelijk product van rancune is, die ten koste van alles de macht wil behouden.’

‘In offscript-ontmoetingen had hij het regelmatig over de vernedering die Rusland na de Koude Oorlog moest ondergaan. Jaren voor de inval op de Krim in 2014 klaagde hij waarom de EU Oekraïne altijd verdedigde. Hij noemde Oekraïne toen al geen echt land maar een creatie van de CIA en de Europese Commissie. In de nabije toekomst zie ik geen verbetering; de moeilijke tijden blijven. Gezien zijn diepe ressentiment tegen het Westen is vrede met Rusland in de nabije toekomst niet realistisch. Ik verwacht dat Rusland de komende jaren een nog agressievere houding naar Europa zal hebben, ook als de oorlog voorbij is of er een wapenstilstand komt.’

‘POETIN IS EEN AUTOCRAAT EN EEN PRODUCT VAN RANCUNE DIE TEN KOSTE VAN ALLES DE MACHT WIL BEHOUDEN’

Zero-sum game

Over die andere oorlog die de wereld in zijn greep houdt – het bloedige conflict tussen Israël en Hamas – is hij zo nodig nog pessimistischer. ‘Ik zie geen oplossing voor het conflict in het Midden-Oosten. Hier is sprake van de perfecte zero-sum game waarbij beide kanten niet willen dat de ander bestaat. Niet voor elk probleem bestaat een oplossing. Over vijf jaar zal het zeker niet beter zijn, want de onderlinge haat en wantrouwen zijn op een ongeëvenaard hoog niveau. Het beste wat we kunnen doen is indamming van het conflict, zodat er geen grootschalige regionale oorlog uitbreekt. Een tweestatenoplossing zie ik in de nabije toekomst niet gebeuren. Tegen Netanyahu zei ik jaren geleden dat daarvoor groots leiderschap voor nodig is. Daarvoor zijn op zijn minst twee Nelson Mandela’s nodig, maar die zie ik nergens.’

Het Gaza-conflict heeft nu al negatieve gevolgen voor Europa, stelt hij. ‘De Gaza-oorlog destabiliseert niet alleen het hele Midden-Oosten maar verslechtert ook het mondiale sentiment naar het Westen. Recent was ik in Ethiopië op een bijeenkomst van Afrikaanse leiders die afgaven op de dubbele standaard van Europa in het Midden-Oosten. We verliezen onze geloofwaardigheid, omdat we wel met de vinger wijzen naar mensenrechtenschendingen in niet-Westerse landen, maar Israël geen strobreed in de weg leggen. De zogeheten global south heeft daardoor een steeds negatiever beeld van het Westen en met name Europa. De geopolitieke tegenstanders van het Westen – Rusland en China – stoken dat vuurtje op, met allerlei ellende tot gevolg.’

‘VOOR VREDE IN HET MIDDEN-OOSTEN ZIJN MINSTENS TWEE NELSON MANDELA’S NODIG’

Nieuwe handelsoorlog

Op economisch vlak ziet Barroso de om zich heen grijpende polarisatie leiden tot nog meer protectionisme en handelsoorlogen. ‘In zo’n klimaat komen de mondiale supply chains onder druk te staan. Dat zagen we al tijdens de covidpandemie toen China geen zin had mondkapjes naar Europa te sturen. Eerder gebruikte Rusland het energiewapen, hoewel het Westen nu de afhankelijkheid van Russisch gas en olie zelf wil beëindigen. Europa moet binnenkort weer rekening houden met een opvlammend conflict tussen China en de VS. Daarnaast krijgen we met een steeds assertiever China te maken. Met een Amerikaanse importheffing van 100 procent op Chinese elektrische auto’s riskeren de VS een nieuwe handelsoorlog. Europa moet ook de toorn van China vrezen, nu de EU zelf tarieven tot 40 procent invoert.’

De EU moet bovendien rekening houden met een tweede termijn van Donald Trump als president van de Verenigde Staten na de verkiezingen in november. ‘Dat kan grote gevolgen hebben voor Oekraïne en Europa. In zijn eerste termijn bleek hij meer sympathie voor Poetin te hebben dan voor Europese leiders. Met of zonder Trump ga ik er bovendien vanuit dat er een economische ontkoppeling tussen de VS en China gaat plaatsvinden. Op dit moment willen beide landen het nog niet, maar ze bereiden zich er wel op voor. Dat zal een groot probleem voor Europa zijn. Wij kunnen ons een breuk met China niet permitteren. Europa drijft op vrije handel en onze economie is grotendeels afhankelijk van export.’

VS te vriend houden

Maar ook met Trump als president moet de EU de VS te vriend houden, benadrukt hij. ‘Met Trump gaat er zeker frictie ontstaan en er is een reële kans op een handelsoorlog tussen de EU en de VS. Maar de EU moet zich absoluut niet ontkoppelen van de VS. Een sterke Atlantische band is van levensbelang voor de EU. De VS blijven de enige supermacht en met Amerikanen delen we dezelfde waarden. Zeker moet de EU een sterkere identiteit opbouwen en meer op eigen benen staan. Positief is dat Trump daaraan heeft bijgedragen door EU-landen te bewegen hun defensie-uitgaven richting de 2 procent van het bbp te verhogen. In deze gure buitenwereld hebben we juist een hechtere band nodig met de VS nodig.’

‘MET OF ZONDER TRUMP GA IK UIT VAN EEN ECONOMISCHE ONTKOPPELING TUSSEN DE VS EN CHINA’

Sterker door crises

De crises en bedreigingen die Europa achtervolgen, maken het continent niettemin sterker, stelt Barroso in een positieve noot. ‘De EU heeft herhaaldelijk bewezen juist tijdens crises versneld met oplossingen te komen en eigen taboes te breken. Ten tijde van de eurocrisis werd dagelijks het einde van de EU en de euro voorspeld. Dat is niet gebeurd, omdat politieke leiders en de ECB vierkant achter de EU en euro gingen staan. Ook tijdens de covidcrisis hebben de EU-landen hun verschillen opzijgezet en de handen ineengeslagen. Terwijl bondskanselier Angela Merkel de hele eurocrisis volhield geen gezamenlijk obligatiestelsel te willen – over my dead body vertelde ze me herhaaldelijk – heeft de EU tijdens covid een steunfonds van 800 miljard euro opgetuigd en zijn we gezamenlijk vaccins gaan ontwikkelen.’

Generatieve AI

‘Ik heb een groot vertrouwen dat de EU de huidige stormen zal doorstaan. Ook in de huidige Oekraïne-oorlog heeft de EU in no-time gezamenlijk beleid opgezet met de opvang van Oekraïense vluchtelingen en financiële, politieke en defensieve steun. De dreiging van Rusland en China is juist een drijfveer voor Europese integratie. De crisis die Europa nog niet heeft opgelost, zijn van economische aard; het gebrek aan economische groei en de oplopende technologische achterstand met de VS en China. Of het nu om elektrische auto’s of kunstmatige intelligentie gaat, deze landen lopen enorm voorop. Vooral generatieve AI gaat alles veranderen; goederen, diensten, menselijke interactie, bioscience, genetica. Deze technologie is superieur aan de mens, omdat het problemen kan oplossen waartoe mensen niet in staat zijn. Onze achterstand hierin moet een wake-upcall zijn om met een groot Europees investeringsplan te komen.’