VG Visie Daily #80: Ben van Berkel: met ondernemerschap en intuïtie maakt vastgoedsector meer impact

Deel 1: Toparchitect Ben van Berkel gelooft dat in de huidige transitietijd ontwikkelaars met meer optimisme en ondernemerschap hun stempel beter kunnen drukken. Wie extra investeert in de juiste elementen kan volgens hem bovendien een veelvoud aan opbrengst tegemoetzien. Zijn ideeën over de ruimtelijke inrichting van Nederland worden tot in politiek-Den Haag gehoord. ‘Amsterdam mag best wel de durf tonen van steden als Londen en Rotterdam.’  

Sinds zijn ontwerp van de Booking City Campus in Amsterdam staat toparchitect Ben van Berkel weer volop in de schijnwerpers in Nederland. Niet alleen vanwege de architectonische kwaliteit maar ook omdat het Booking-kantoor is gebouwd voor 273 miljoen euro en voor 566 miljoen verkocht. ‘Sindsdien word ik vaker benaderd door vastgoedinvesteerders.’ De ontwerper van de Erasmusbrug en het nieuwe station van Arnhem gooide de laatste jaren vooral hoge ogen gooien met internationale hoogbouw in China, Dubai en New York. Toch ligt zijn hart in Nederland en dan vooral in Amsterdam.

‘UNStudio wordt in Nederland gezien als een groot bureau dat het te druk heeft met prestigieuze buitenlandse projecten. Zo werk ik nu aan een groot project dat we als prijsvraag hebben binnengehaald; de herontwikkeling van treinstation Madrid Chamartin. Potentiële opdrachtgevers denken daarom dat ik moeilijk benaderbaar ben. Ik ben echter heel toegankelijk en sta juist open voor mooie Nederlandse projecten. De verhouding internationale-Nederlandse projecten is nu 70-30 maar het liefst wil ik toe naar 50-50. Amsterdam is de stad waar ik woon en werk en mijn gezin is. Ik vind het heerlijk om met de fiets naar mijn werk te gaan zoals tijdens het Booking-project en te praten met mijn medewerkers.’

Vernieuwing

Van Berkel is al meer dan 35 jaar architect. Hij richtte zijn bureau in 1988 met kunsthistorica Caroline Bos op, tien jaar later hernoemd tot UNStudio. Hij heeft de naar zijn bureau vernoemde UNStudio Tower op de Zuidas ontworpen, maar zelf heeft hij zijn kantoor aan de Amsterdamse Stadhouderskade. Geen ideale locatie, erkent hij. ‘De Stadhouderskade is een drukke en vieze straat. Ons eigen kantoor is ook toe aan vernieuwing. We zitten nu met 250 man in drie gebouwen die niet goed met elkaar verbonden zijn. Het liefst zou ik een nieuw kantoor met woningen voor mijn werknemers ontwikkelen. Er is nog tijd genoeg om het voor te bereiden; het huurcontract loopt nog een aantal jaar.’

Esthetische ervaring

Daarbij kan hij zeker zijn bij Booking verworven inzichten toepassen. ‘In dit project liepen we vooruit op ambities die nu in het kader van ESG worden geformuleerd. Alles in dit kantoor is gericht op meerwaarde voor de mens. Zo bedachten we een formule waarbij we welzijn, gezondheid en duurzaamheid aan elkaar verbonden. Van beter eten, meer beweging, goede akoestiek tot gezonde lucht. We hebben nieuw soort plenum-luchtsystemen ontworpen die verticaal lucht aan- en afzuigen. Daardoor kunnen bacteriën niet meer van persoon tot persoon gaan, wat het ziekteverzuim aantoonbaar omlaag heeft gebracht. We hebben ook eindeloos gewerkt aan de beste akoestiek. Door dimming van nagalming voelt het zelfs in de grote atria alsof je in een knusse huiskamer zit. Het is vooral een heel mooi gebouw; een positieve esthetische ervaring is ook bevorderlijk voor de gezondheid.’

Krachtigste projecten

Het Booking-project deed Van Berkel weer beseffen hoe de mooiste projecten tot stand komen. ‘De meest krachtige projecten maak ik als ik met opdrachtgevers en gebruikers open en transparant kan communiceren. Zo hadden we met Booking een spiritteam opgetuigd dat de wensen van de werknemers meenam. De Erasmusbrug was er niet gekomen zonder de bezielende sturing van Riek Bakker en Bram Peper. Vaak krijg je niet te horen wat het echte bouwbudget. Regelmatig hanteren ontwikkelaars de verkeerde zuinigheid. Transparantie is essentieel; als architect kan ik namelijk budgettair meedenken met de ontwikkelaar. Mijn ervaring leert dat als je er 5 tot 10 procent extra instopt, je 50 procent meerwaarde kan creëren. Investeer vooral volop in gezondheid en duurzaamheid. Op mijn leerstoel in Harvard deed ik zeven jaar geleden al onderzoek naar een gezonde gebouwde omgeving. Collega’s lachten me uit, dat was volgens hen niet de taak van architecten. Maar studenten vonden het geweldig, omdat zij aan den lijve ondervonden hoe ongezond scholen, ziekenhuizen en kantoren vaak zijn. Het pleidooi voor een groenere buitenruimte is goed maar de meeste tijd zitten we binnen. Coen van Oostrom is een ontwikkelaar die dat heel goed heeft begrepen.’

The Green Mile

Van Berkel ontwerpt niet enkel gebouwen maar adviseert ook steden en overheden. Om van de Stadhouderskade, waar wij zelf zijn gehuisvest, de meest leefbare en duurzame straat van Amsterdam te maken, hebben wij een beweging op gericht; The Green Mile. Dit is een publiek-private samenwerking met het Rijksmuseum, Heineken, DNB, de Hogeschool van Amsterdam, Blendingbricks en gemeente Amsterdam. Steeds meer ondernemers sluiten zich aan om door middel van grote en kleine interventies in de publieke ruimte te vergroenen, te innoveren en te verbinden. Het liefst zou ik een masterplan voor Amsterdam willen maken. Amsterdam kan groter, groener en hoger. De Zuidas is prima maar had hoger gekund. Op locaties als IJburg, Noord en op stationslocaties nog flink de lucht in kan. Amsterdam mag best wat meer durf hebben zoals steden als Londen, Parijs en Rotterdam. Al die steden hebben aantrekkelijke hoogbouw terwijl hun authenticiteit bewaard blijft. Wij hebben best wel wat ideeën, aangezien UNStudio specialist op dit gebied is geworden met negen wolkenkrabbers in China, een van 300 meter in Dubai en in Melbourne nu met een toren van 365 meter.’