VG Visie Daily #165: ‘We hebben de wateropgave in Nederland onderschat’

Henk Ovink stond tot 2023 wereldwijd bekend als de watergezant van Nederland. Vanuit zijn basis in New York reisde hij naar de meest kwetsbare gebieden op aarde om regeringen te helpen bij het opstellen van waterstrategieën. Met een achtergrond in stedelijke ontwikkeling werd hij een internationaal boegbeeld voor integrale klimaatadaptatie. Nu keert hij terug naar Nederland, waar volgens hem de urgentie rond water structureel wordt onderschat. ‘Water is geen bijzaak. Het is de voorwaarde onder alles: gezondheid, economie, voedselzekerheid, energie en veiligheid.’

Je bent jarenlang over de wereld gevlogen om anderen te helpen met hun wateropgave. Nu keer je terug naar Nederland. Zijn we hier genoeg met water bezig.

‘Het bewustzijn is eigenlijk opvallend laag. We leven deels onder zeeniveau, hebben te maken met droogte, verzilting en waterkwaliteit die tot de slechtste van Europa behoort, en klimaatverandering versterkt al die opgaven nog eens. En toch is het maatschappelijk debat hierover nagenoeg afwezig. Dat komt omdat we waterveiligheid technisch goed geregeld hebben – denk aan Rijkswaterstaat, de waterschappen, de Delta­commissaris – maar daardoor verdwijnt het van de politieke en publieke radar. Terwijl juist nu meer betrokkenheid nodig is.’

Waarom is dat een probleem, als alles toch goed geregeld is?

‘Omdat het klimaat verandert. Nederland is ingericht op het afvoeren van water: we zijn een delta, met een systeem dat overvloed aankan. Maar we krijgen óók steeds vaker te maken met droogte en daar zijn onze systemen niet op gebouwd. We moeten omschakelen naar vasthouden, infiltreren, bufferen en dat betekent: je bodem, je landschap en je gebouwde omgeving anders inrichten. Die transitie is in gang gezet, maar gaat te langzaam en mist publieke urgentie. En onze waterkwaliteit – belangrijk voor onze eigen gezondheid, een goede leefomgeving en om de klimaatverandering aan te pakken – is zo slecht, onvoorstelbaar voor een land dat zich waterkampioen wil noemen.’

Hoe krijg je dat water dan weer op de agenda?

‘Door te laten zien dat water geen sector is, maar een randvoorwaarde en een katalysator voor al die andere economische, maatschappelijke en klimaatopgaven. Als je water op orde hebt, dalen je ziektekosten, stijgt je voedselzekerheid, is je energievoorziening robuuster en voorkom je economische schade bij droogte of overstromingen. De Wereldbank laat zien dat investeren in bodem, natuur en watersystemen economische schade bij droogte met 90 procent kan beperken. Dat is geen luxe, dat is pure noodzaak.’

Wat betekent dat concreet voor hoe we steden bouwen?

‘Heel veel. Stedelijke gebieden zijn versteend: asfalt, beton en nauwelijks groen. Bij zware regenval werkt dat als een badkuip want het water kan nergens heen. In steden als Rotterdam, Amsterdam maar ook elders, zijn daarom waterpleinen ontwikkeld, plekken die als het regent tijdelijk water opvangen. Ondergronds zijn buffers aangelegd. Ook groene daken, wadi’s (een groene greppel in het stedelijk gebied, Water Afvoer Drainage en Infiltratie, red.) en parken functioneren als één systeem. Dat moet de standaard worden. Niet alleen voor veiligheid, maar ook tegen hittestress en voor onze leefkwaliteit.’

Zijn ontwikkelaars en bedrijven daar voldoende mee bezig?

‘Sommigen wel. Ik zie mooie voorbeelden dat bij nieuwe kantoren echt rekening houdt met waterhuishouding, maar het zou veel breder toegepast moeten worden. Vroeger hadden we een “watertoets” bij ruimtelijke ontwikkelingen, die is inmiddels met de omgevingswet afgezwakt. Dat idee – integraal nadenken over water, bodem en klimaat – zou weer structureel onderdeel van het ontwerpproces moeten zijn. Niet achteraf een groen dak als doekje voor het bloeden, maar vanaf het eerste schetsontwerp.’

En de overheid? Doet die genoeg?

‘Nog niet genoeg. Er wordt hard gewerkt, zeker op uitvoerend niveau, maar op nationaal niveau zie ik het water onvoldoende terug in ruimtelijk beleid. Nederland staat voor enorme opgaven: woningbouw, energietransitie, klimaatadaptatie, natuurherstel. Water zou daarin het structurerende principe moeten zijn: niet alleen, nee juist in samenhang met al die andere opgaven kan water verbinden, versterken en een werkelijk duurzaam perspectief voor Nederland helpen realiseren. Dat vergt lef, maar voorkomt kostbare fouten. Ik vind die “water en bodem sturend” aanpak totaal mislukt omdat het elke vorm van integraliteit mist en alleen is geboren vanuit ambtelijk onvermogen.’

Betekent dat concreet dat we op sommige plekken beter níet moeten bouwen?

‘Ja. Zeker. Sommige gebieden zijn simpelweg te kwetsbaar. In Florida geven banken al geen hypotheken meer af in bepaalde kustgebieden omdat ze binnen twintig jaar onder water staan. Diezelfde logica geldt voor Nederland. Vastgoed is een langetermijninvestering. Dan moet je weten dat de plek waar je bouwt over dertig jaar nog leefbaar, bereikbaar én droog is. Water is niet de enige factor die daarin een rol speelt, dat is een integrale afweging. Als je daar nu geen rekening mee houdt, zadelen we mensen op met onverkoopbare woningen.’

Er wordt vaak gedacht: dan bouwen we toch gewoon op de hoge zandgronden?

‘Dat is te kort door de bocht. Nederland is complex. Je kunt niet simpelweg zeggen: weg uit het westen, allemaal naar het oosten. We hebben een rijke, diverse bodem en een fijnmazig watersysteem. Op sommige plekken aan de kust kun je prima bouwen….mits je het goed aanpakt. Op andere plekken op de zandgronden juist weer niet. Daarom zijn goede kaarten, scenario’s en data cruciaal. Ondermeer Deltares en Wageningen University werken daar al aan, maar de vertaling naar beleid en investeringen kan beter en sneller.’

Wat zijn de lessen die je uit het buitenland meeneemt?

‘Na de orkaan Sandy in 2015 werkte ik aan de wederopbouw van New York. Daar is nu een park geopend dat water kan opvangen bij overstromingen. In Hoboken, een kleinere stad, hebben we ondergrondse buffers en vergroening toegepast. Toen er anderhalf jaar geleden een wolkbreuk was, stond heel New York blank, maar Hoboken niet. Dat laat zien dat het kán. Ook in bestaande steden. Mits je integraal denkt, iedereen aan tafel zet, en werkt vanuit een langetermijnvisie. En zeker ook in de ‘global south’ werken we elke dag aan programma’s en projecten waar we in Nederland heel veel van kunnen leren: inclusief, integraal en echt toekomstgericht.’

Dat klinkt heel logisch, maar in Nederland hoor je vaak: we hebben nú woningen nodig.

‘Zeker. Maar haast mag geen reden zijn voor kortzichtigheid. Als je nu bouwt zonder rekening te houden met klimaat, water en leefomgeving, krijg je daar later spijt van. Dan wordt het onveilig, onleefbaar of onbetaalbaar en dat is niet nodig. Nederland is een wereldkampioen in ruimtelijke ordening en waterbeheer. De toekomst als perspectief voor de aanpak vandaag, dat lijken we een beetje te zijn verleerd. Niet reageren op gisteren maar anticiperen op overmorgen. We hebben de kennis, de mensen en de ervaring en nu moeten we alleen weer de trots en ambitie mobiliseren om het goed te doen.’

Is dat ook jouw hoop voor de komende jaren in Nederland?

‘Absoluut. Ik ben erg optimistisch. We hebben fantastische kennisinstituten, ontwerpers, stedenbouwers, ingenieurs, universiteiten en procesdenkers. Als we die bundelen rond integrale projecten – waar woningbouw, water, energie, natuur en bereikbaarheid samenkomen – kunnen we waarde creëren voor vandaag én morgen. De uitdaging is om dat integraal aan te pakken, samen met iedereen, en er politiek en maatschappelijk eigenaarschap voor te organiseren. Dat vraagt visie. En moed. Dit is het mooiste wat er is tenslotte, werken aan de toekomst voor Nederland, nu!’

Persoonlijke vragen Henk Ovink

WAT IS HET BESTE ADVIES OOIT?
‘Eerst luisteren.’
WAAR BEN JE HET MEESTE TROTS OP?
‘De ‘waterjongeren’ waar ik wereldwijd mee samen kan werken.’
WELK BOEK IS JE ALTIJD BIJGEBLEVEN?
‘Het kookboek dat ik ooit van mijn moeder kreeg.’
WELKE FILM OF SERIE MAAKTE INDRUK?
‘Toneelstuk: “Grenfell: in the words of survivors”, van Gillian Slovo.’
WELKE SPORT DOE JE?
‘Klimmen.’
HOE LAAT STA JE OP?
‘6 uur.’
WAT IS JOUW FAVORIETE VAKANTIEBESTEMMING?
‘De bergen, mag overal.’
WAT IS HET BESTE RESTAURANT?
‘Jua, Koreaans, 36 East 22nd Street New York.’