Neil Yorke-Smith, docent Algoritmes en Kunstmatige Intelligentie aan de TU Delft, deed onderzoek naar hoe algoritmen kunnen bijdragen aan het oplossen van complexe maatschappelijke vraagstukken. Een van zijn recente projecten richt zich op het toewijzen van woningen in de sociale sector in Nederland. In dit gesprek legt hij uit hoe technologie kan helpen om een eerlijker en efficiënter systeem te creëren, wat de uitdagingen zijn en hoe zijn onderzoek een brug kan slaan tussen wetenschap en de praktijk.
‘We onderzochten de verschillende factoren zoals inkomens, gezinsgrootte en de urgentie van woningzoekenden. Daarnaast houdt het rekening met de beschikbare woningen en hun kenmerken, zoals grootte en locatie. Wat het bijzonder maakt, is dat het systeem niet alleen efficiëntie nastreeft, maar ook eerlijkheid. De simulatie onderzoekt hoe we huizen kunnen toewijzen op een manier die sociaal rechtvaardig is, terwijl het toch optimaal gebruikmaakt van de schaarse middelen.’
‘Het huidige systeem voor woningtoewijzing in de sociale sector is grotendeels gebaseerd op wachttijden. Hoewel dat op het eerste gezicht eerlijk lijkt, leidt het vaak tot problemen. Mensen die dringend een woning nodig hebben, komen soms niet aan bod, terwijl anderen onnodig lang blijven wachten. Een algoritme kan helpen om deze complexiteit beter te overzien en ervoor zorgen dat de toewijzing transparanter en sneller wordt.’
‘Dat is een van de grootste uitdagingen. Eerlijkheid betekent voor verschillende mensen iets anders. Voor sommige mensen betekent het dat degenen met de grootste behoefte voorrang krijgen, terwijl anderen vinden dat iedereen een gelijke kans moet hebben. Ons algoritmen gebruikt wiskundige modellen om verschillende definities van eerlijkheid in kaart te brengen en die vervolgens in balans te brengen met efficiëntie. Dit doen we door middel van simulaties en optimalisatietechnieken.’
‘De reacties zijn overwegend positief, vooral van woningcorporaties en beleidsmakers die zoeken naar innovatieve oplossingen voor het woningtekort. Maar er zijn ook kritische geluiden, vooral over hoe we de criteria van eerlijkheid vaststellen. Sommige mensen zijn bang dat een algoritme beslissingen overneemt die eigenlijk door mensen gemaakt zouden moeten worden. Dat is een terechte zorg, en daarom benadrukken we altijd dat het algoritme bedoeld is als hulpmiddel, niet als vervanging van menselijk oordeel.’
‘We zouden graag met woningcorporaties samenwerken om het algoritme te testen. Het idee is om het in eerste instantie te gebruiken als een simulatie-instrument. Corporaties kunnen dan zien wat er gebeurt als ze verschillende beleidsopties toepassen. Op de langere termijn kan het algoritme ook direct worden ingezet bij de toewijzing van woningen, maar altijd met menselijk toezicht en de mogelijkheid om uitzonderingen te maken.’
‘De grootste uitdaging is vertrouwen. Mensen moeten erop kunnen vertrouwen dat het algoritme eerlijk is en geen fouten maakt. Dat betekent dat we heel transparant moeten zijn over hoe het werkt en welke beslissingen het neemt. Daarnaast zijn er technische uitdagingen, zoals het omgaan met onvolledige of inconsistente data. Maar ook ethische kwesties spelen een rol: hoe bepaal je bijvoorbeeld wie meer recht heeft op een woning?’
‘Ja, de eerste resultaten zijn veelbelovend. In een van onze simulaties konden we het aantal mensen dat langer dan vijf jaar wachtte op een woning met 20% verminderen, terwijl we ook het aantal dringende gevallen dat geholpen werd, verdubbelden. Dit laat zien dat een algoritme echt een verschil kan maken. Maar we zijn er nog niet; we blijven het model verbeteren en testen.’
‘Absoluut. Het idee van eerlijkheid en efficiëntie in balans brengen is relevant voor veel maatschappelijke vraagstukken. Denk aan gezondheidszorg, waar je moet beslissen wie prioriteit krijgt bij een operatie, of aan onderwijs, waar je schaarse plaatsen op scholen moet verdelen. Het mooie van algoritmen is dat ze flexibel zijn en aangepast kunnen worden aan de specifieke eisen van een sector.’
‘De overheid speelt een cruciale rol, zowel als beleidsmaker als financier. Het algoritme kan alleen werken binnen een duidelijk beleidskader. De overheid moet dus aangeven wat de prioriteiten zijn: is dat het verkorten van wachttijden, het huisvesten van bepaalde doelgroepen, of iets anders?
‘Ik hoop dat we kunnen laten zien dat technologie een krachtig hulpmiddel kan zijn om maatschappelijke problemen aan te pakken samen. Het gaat niet alleen om het ontwikkelen van een slim algoritme, maar ook om het bouwen van bruggen tussen wetenschap, overheid en de praktijk. Als we dat voor elkaar krijgen, denk ik dat we niet alleen het woningprobleem een stap dichter bij een oplossing kunnen brengen, maar ook kunnen bijdragen aan een eerlijkere samenleving.’
WAT IS HET BESTE ADVIES OOIT?
William Wilberforce: ‘It is the true duty of every man to promote the happiness of his fellow creatures to the utmost of his power.’
WELK BOEK IS JE ALTIJD BIJGEBLEVEN?
‘Factfulness’ by Hans Rosling
WAT IS JE FAVORIETE STAD?
Delft, of course – a mooie stad!
WAT IS HET BESTE RESTAURANT?
A bit of a cliche, but doesn’t everyone like Dutch pancake restaurants?