VG Visie Daily #13: De strijd om de ruimte lijkt pas net losgebarsten

Een nieuwe Nota Ruimte, regierol van het Rijk of terugkeer van het ministerie van VROM zullen de strijd om de ruimte niet beslechten. Zoveel is duidelijk na de openlijke ruzie tussen minister Hugo de Jonge en provincie Zuid-Holland over buitenstedelijk bouwen, stelt VG Visie Daily vast.

Ontwikkelaars en beleggers smeken al jaren om een ferme hand van het Rijk in de ruimtelijke ordening van Nederland. Sinds oplevering van de laatste vinex-opgaven, de nieuwe Wet ruimtelijke ordening (Wro) van 2008 en het opheffen van het ministerie van VROM in 2010 voelen marktpartijen zich overgeleverd aan planologische willekeur. Met deze Wro gaf het toenmalige kabinet gehoor aan de kritiek dat het Rijk vanuit een ivoren toren wikte en beschikte over de inrichting van Nederland. Maar in feite verschoof alle planologische macht daarmee van het Rijk naar de provincies. Met de introductie in 2012 van de Ladder voor duurzame verstedelijking consolideerden provincies die macht.

Eigengereide provincies

De ladder bepaalt dat vastgoedontwikkeling buiten bebouwd gebied alleen is toegestaan als bewezen is dat dit binnenstedelijk niet mogelijk is. Bij woningbouw geldt er nog een ondergrens van twaalf woningen; daaronder is toetsing aan de ladder niet nodig. Die macht leidde ertoe dat provincies afgelopen jaren eigen accenten gingen leggen. Zo besloot provincie Noord-Brabant de bouw van grote distributiecentra op uitleglocaties aan banden te leggen. Flevoland hield de komst van een groot datacenter voor Meta in Zeewolde tegen. Zuid-Holland en in mindere mate Noord-Holland blijken uitermate streng voor woningbouw in buitenstedelijk groen. Tot frustratie van Alphen aan de Rijn ging er keer op keer een streep door de gewenste nieuwbouw van 5.500 woningen in de Gnep-hoek.

‘ZUID-HOLLAND WIL WEER STOP OP BUITENSTEDELIJKE GEBIEDSONTWIKKELING’

Nieuwe Nota Ruimte

Minister Hugo de Jonge poogt als woonminister op Binnenlandse Zaken de Rijksregie weer terug te krijgen. De Nationale Omgevingsvisie (Novi) uit 2020 zette hij om in de Nationale Omgevingsvisie Extra (Novex). Over de aangewezen zestien grootschalige gebiedsontwikkelingen – van Groningen-Assen, Arnhem-Nijmegen-Foodvalley tot het Groene Hart en Zuid-Limburg – krijgt het Rijk weer nadrukkelijk de regierol. Op woningbouwgebied zat De Jonge ook niet stil. Tussen 2022 en 2023 sloot hij 35 regionale woondeals met in totaal bijna 940.000 te bouwen woningen tot 2030, zowel binnen- als buitenstedelijk. Als demissionair minister stelt hij alles in het werk om de nieuwe Nota Ruimte door de Eerste en Tweede Kamer te loodsen. Een van zijn gewenste veranderingen is de bouw van ‘het extra straatje’ in kleinere steden toe te staan, wat snel 160.000 woningen zal oplevering. Niet afschaffing maar wel versoepeling van de roemruchte Ladder wil hij ook; voortaan zou een motiveringsplicht pas vanaf vijftig woningen moeten gelden.

Eigen spelregels

De meeste nieuwe woningen staan gepland in Zuid-Holland; tot 2030 bijna 248.000 tegen 183.000 in de daarna volgende provincie Noord-Holland. Laat het nu net zijn thuisprovincie zijn die de hakken in het zand zet. Verantwoordelijk gedeputeerde Anne Koning (PvdA) liet de minister weten dat het Zuid-Hollandse provinciebestuur (van BBB, VVD, GroenLinks, PvdA en CDA) – afgezien van de gebiedsontwikkelingen Gnephoek en Sliedrecht-Noord – geen grote uitleglocaties van meer dan 3 hectare meer toe zal staan. Ook blijft de provincie een lagere bovengrens van betaalbare koopwoningen dan de minister hanteren – respectievelijk 355.000 en 390.000 euro – en een hoger verplicht percentage sociale huurwoningen bij nieuwbouw (40 procent) dan De Jonge voorstaat (gemiddeld 30 procent).

‘ALS PROVINCIE DAT BELEID NIET SCHRAPT ZAL MINISTER DE JONGE JURIDISCHE STAPPEN NEMEN’

Woedende minister

De minister moet woedend zijn geweest. Anders zou hij de gedeputeerde niet publiekelijk hebben gekapitteld in een door hem zelf vrijgegeven brief. In die brief van vijf kantjes geeft hij haar te verstaan dat Zuid-Holland buitenstedelijke gebiedsontwikkeling niet bij voorbaat mag uitsluiten. Ook noemt hij het niet acceptabel dat de provincie eigen regels maakt over betaalbaarheid en het percentage sociale nieuwbouw. Volgens de minister gaan de voorstellen van Zuid-Holland niet alleen in tegen het landelijk beleid, maar werken ze ook averechts. Trekt het provinciebestuur de maatregelen niet in, zal hij zijn beleid bestuurlijk afdwingen, schrijft hij in de brief:

Tegen nationaal beleid

‘We kampen met een historisch groot woningtekort. Dit tekort is in 2023 toegenomen van 3,9 naar 4,8 procent van de woningvoorraad. De grootte van de woningbouwopgave in uw provincie vraagt juist om voldoende locaties voor woningbouw, met name binnenstedelijk maar ook buitenstedelijk. Het generieke karakter van de 3 ha-regel zoals opgenomen in uw Coalitieakkoord en Ruimtelijk Voorstel heeft tot gevolg dat alle nieuwe buitenstedelijke locaties van meer dan 3 hectare worden geblokkeerd. Het beperken van bouwmogelijkheden in buitenstedelijk gebied vind ik in deze tijd van woningnood ongewenst. Ook strookt het niet met het nationale beleid voor de woningbouwopgave. Ik zie het als mijn verantwoordelijkheid om daar waar bestuurlijk overleg niet tot een oplossing leidt, verantwoordelijkheid te nemen door de inzet van juridische instrumenten.’

‘MET EEN BEETJE PECH ZIT EEN ONTWIKKELAAR STRAKS KLEM TUSSEN ELKAAR TEGENSPREKEND PROVINCIAAL, LANDELIJK EN EUROPEES BELEID’

Minister stemt tegen zichzelf

Of de Jonge Zuid-Holland in het gareel krijgt, moet komende tijd blijken. Zijn gezag als demissionair minister van een gedecimeerd CDA is tanende. Ook al wint hij deze slag, er zijn genoeg andere provincies die het landelijke beleid blijven tarten. Zo weigerden de ‘boerenprovincies’ vorig jaar openlijk het landelijke stikstofbeleid uit te voeren. Het is evenmin ondenkbeeldig dat de landelijke overheid straks zelf tegen eigen beleid ingaat. De formerende partijen BBB, PVV en NSC verzetten zich met hand en tand tegen Europees klimaat- en milieubeleid. Verantwoordelijk VVD-minister Van der Wal zal in de EU straks zelfs tegen de Natuurherstelwet stemmen, die ze eind vorig jaar nog vurig verdedigde. Nederland kan straks zomaar op ramkoers liggen met Brussel, als een nieuw kabinet de Green Deal weigert uit te voeren. Met een beetje pech zit een ontwikkelaar dan klem tussen elkaar tegensprekend provinciaal, landelijk en Europees beleid. Een einde aan de strijd om de ruimte is dan ook niet in zicht; hij lijkt pas net losgebarsten.