VG Visie Daily #23: Zonder multimiljardenimpuls nieuw kabinet komt Nederland piepend en krakend tot stilstand

Met de 2,5 miljard euro voor regio Eindhoven heeft de huidige regering het aanstaande kabinet met een duur precedent opgezadeld. Behalve Brainport eist namelijk zo’n beetje elke stedelijke regio een miljardenimpuls. Zonder extra Rijksgeld wordt er niet meer gebouwd, hebben Arnhem-Nijmegen en Amsterdam al gedreigd. De hamvraag is waar de formerende partijen de benodigde miljarden vandaan halen.

Het nauwelijks verhulde dreigement van ASML om niet in Nederland maar elders uit te breiden, heeft zijn uitwerking niet gemist. Het Buitenhof-interview van Eindhoven-burgemeester Jeroen Dijsselbloem vorige week gaf het laatste zetje. Het demissionaire kabinet bevestigde na de ministerraad van donderdagmiddag 1,7 miljard euro uit te trekken voor de Brainport-regio in en rond Eindhoven. Uit het Groeifonds haalt de regering 1,28 miljard euro. Het resterende half miljard wordt bijeengeschraapt uit het mobiliteitsfonds en de woningbouwimpuls. De regio zelf draagt nog eens 800 miljoen euro bij, zodat de totale investering op 2,5 miljard uitkomt. Met dit geld wil het kabinet het vestigingsklimaat voor de microchipsector verbeteren, waarvan ASML en NXP de vaandeldragers zijn.

Extra spoor Eindhoven

Dit zogeheten project-Beethoven, waaraan het kabinet de afgelopen periode in het geheim heeft gewerkt, moet extra Rijksgeld voor onderwijs, woningbouw en infrastructuur regelen. Daarmee wordt de bouw van 20.000 extra woningen in regio Eindhoven mogelijk, bovenop de 45.000 al geplande woningen. Het meeste geld, ruim een miljard euro, gaat naar openbaar vervoer. Er komt een extra spoor bij het station, waardoor er meer internationale treinen kunnen stoppen. Ook gaat er geld naar een hoogwaardige busbaan tussen het centrum en industrieterrein De Run, waar ook ASML en het MMC-ziekenhuis zijn gevestigd. De derde pijler is onderwijs. Het kabinet zal geld uittrekken voor beter techniekonderwijs, vooral van TU Eindhoven maar ook van mbo- en hbo-instellingen.

‘DIJSSELBLOEM HEEFT IN TOTAAL 8 MILJARD EURO NODIG UIT DEN HAAG VOOR BRAINPORT’

Eisen Arnhem-Nijmegen

Burgemeester Dijsselbloem is uiteraard blij met de hulp uit Den Haag, maar geeft ook aan dat het niet genoeg is. Willen Eindhoven en Brainport een betaalbare, goed bereikbare mondiale techhub worden met voldoende voorzieningen, is volgens hem tot 2040 8 miljard euro extra Rijksgeld nodig. Het zal geen toeval zijn dat in dezelfde week Nijmegen-burgemeester Hubert Bruls geld uit Den Haag eist voor infrastructuur en mobiliteit. Bruls, ook voorzitter van de Groene Metropoolregio Arnhem-Nijmegen, stelt dat deze investeringen noodzakelijk zijn voor de bouw van 100.000 woningen tot 2040. Vorig jaar sloot de regio hierover een regionale woondeal met minister Hugo de Jong. Komt dat geld niet, stoppen we met woningbouw, zei Bruls letterlijk tegen het FD.

‘HET IS GEEN TOEVAL DAT NIJMEGEN-BURGEMEESTER HUBERT BRULS DREIGT MET BOUWSTOP ZONDER EXTRA RIJKSGELD’

Zuidasdok

Bovenop het geld om snelwegen A15 en A12 te verbreden en verlengen (A15), eist Bruls 700 miljoen euro voor nieuw openbaar vervoer en fietspaden. De achttien gemeenten die samenwerken onder naam Groene Metropoolregio willen snel duidelijkheid van het kabinet. ‘In dit tempo blijven bouwen zonder maatregelen om de mobiliteit te verbeteren, is geen optie’, aldus Bruls gisteren tegen De Gelderlander. Ook Amsterdam is een dwingende toon niet vreemd. Eind 2023 bleek dat de kosten voor het Zuidasdok, waarbij de A10 deels ondergronds gaat en er meer ruimte komt voor treinstation Zuid en groene openbare ruimte, 800 miljoen euro hoger zullen zijn. De totale kosten zullen oplopen tot 5,4 miljard euro. Ook de uitbreidingskosten van station Zuid pakken 100 miljoen hoger uit, bleek deze maand.

Dreigement Amsterdam

Amsterdam, dat met het Rijk, de provincie Noord-Holland en Vervoerregio Amsterdam, medeopdrachtgever is van het Zuidasdok, wil dat het Rijk de kostenoverschrijding grotendeels voor zijn rekening neemt. De hoofdstad wil echter ook de garantie dat het Rijk fors blijft meebetalen aan het doortrekken van de Noordzuidlijn naar Schiphol en Hoofddorp. Van de totale kosten van 3,3 miljard euro zou het Rijk voor minstens 900 miljoen bijdragen. Vanwege het steeds duurdere Zuidasproject zegt het kabinet daar geen geld meer voor te hebben.  Zonder het beloofde geld voor de metrolijn, dreigt Amsterdam niet meer mee te betalen aan het Zuidasdok. ‘Het Rijk blijft in gebreke’, aldus het stadsbestuur. Mocht dat geld er niet komen, kunnen ook de geplande tienduizenden woningen langs de verlengde metrolijn niet worden gebouwd.

‘AMSTERDAM STOPT MET ZUIDASDOK ALS KABINET NIET MET GELD VERLENGDE NOORDZUIDLIJN KOMT’

Lelylijn

Rotterdam en Den Haag hebben eveneens miljardeneisen voor infraprojecten die samenhangen met grootschalige woningbouw. Of het nu over een nieuwe brug over de Nieuwe Maas gaat, verdubbeling van het spoor van Den Haag naar Dordrecht. Zo niet meer geld is nodig voor de Noordelijke provincies. Het kabinet heeft Groningen de komende dertig jaar 22 miljard euro compensatie toegezegd vanwege de gaswinning, bestemd voor economische ontwikkeling. Maar ook Drenthe wil miljarden voor geleden mijnbouwschade. Dan is er de Lelylijn, het beloofde treintraject tussen Lelystad, Friesland en Groningen. In de formatiegesprekken noemde Ronald Plasterk de lijn vanwege de geschatte kosten van 10 miljard euro een financieel risico.

Bezuinigingen

Dit zijn geen obligate wensenlijstjes gericht aan een nieuw kabinet, maar noodzakelijke investeringen in een land dat op alle mogelijke manieren vastloopt. Dat staat nog los van de tientallen miljarden die nodig zijn om de netcongestie op te lossen en de energietransitie vorm te geven. De vier formerende partijen kunnen het zich straks niet permitteren de wensen naast zich neer te leggen, al was het maar vanuit electoraal belang. Daar tegenover staan de strenge rekenmeesters van DNB en Financiën die stellen dat een nieuw kabinet juist 17 miljard euro moet bezuinigen om gezonde overheidsfinanciën te houden. De kans lijkt groot dat NSC, PVV, BBB en zelfs VVD die oproep zullen negeren.

Kapitaalmarkt

De volgende vraag is waar al die miljarden dan vandaan moeten komen. Oud-minister van Financiën Dijsselbloem gaf zelf al een voorzet; verhoog de staatsschuld. Met 47,3 procent van het bbp – ofwel 510 miljard euro – ligt de huidige overheidsschuld ruim onder de Europese grenswaarde van 60 procent. Met een rente van nu 2,6 procent op een 10-jarige staatsobligatie kan Nederland het zich prima veroorloven om enkele tientallen miljarden euro’s op de kapitaalmarkt te halen. Met het multipliereffect zal elke euro zich vele malen terugverdienen. Zo komt Nederland niet piepend en knarsend tot stilstand, maar kan de basis worden gelegd voor een leefbaar Nederland met minder files, treinstoringen, stroomtekorten en genoeg woningen.