VG Visie Daily #96: Als je mensen de regie over hun eigen leven geeft, blijven gezonder, gelukkiger en actiever

Peter Boerenfijn, directeur van woningcorporatie voor ouderen Habion, pleit voor een compleet nieuwe visie op wonen. De kern van die visie? Vraag wat mensen willen, hoe zij oud willen worden. Zo krijgen ze zelf de regie terug over hun manier van wonen, werken en ontspannen. Met als doel? Minder zorgkosten en meer levensgeluk. 

Wat zijn de grote uitdagingen in de woonmarkt voor ouderen?

‘Als we naar de demografische ontwikkeling kijken, dan verandert Nederland de komende vijftien jaar enorm. Momenteel hebben we zo’n 3 miljoen gepensioneerden, maar dat aantal stijgt naar 5 miljoen. Het probleem wordt nog groter als je naar de 80-plussers kijkt, dat aantal neemt met tweederde toe. En met de leeftijd komen ook fysieke gebreken. Als je dan kijkt naar de bestaande woningvoorraad in Nederland – veel flats zonder lift of onvoldoende aanpassingen – dan zie je dat de uitdagingen op het gebied van huisvesting voor ouderen alleen maar zullen toenemen.’

Vroeger werd zorg voor ouderen vooral collectief georganiseerd. Maar dat systeem is zo goed als verdwenen. Wat is volgens jou de oplossing?

‘Wij zijn dertien, veertien jaar geleden begonnen met het ontwikkelen van een nieuw concept. Vroeger bouwden we verpleeghuizen en verzorgingshuizen die we vervolgens verhuurden aan zorgorganisaties, maar met de invoering van het scheiden van wonen en zorg veranderde alles. Ouderen willen niet meer in kleine kamers wonen die vroeger in verzorgingshuizen werden aangeboden. Ze willen ook niet telkens verhuizen, van de ene instelling naar de andere, al naar gelang hun zorgvraag. We vroegen ouderen hoe zij oud willen worden, wat ze daarvoor nodig hebben en wat ze zelf willen doen. Op basis daarvan hebben we een concept ontwikkeld op basis van drie pijlers.’

Wat zijn die pijlers precies?

‘De eerste pijler is het gebouw. Ouderen willen een eigen, volwaardige woning met privacy, maar ook toegang tot algemene ruimtes waar sociale interactie mogelijk is. De tweede pijler is de gemeenschap – een buurt waar mensen met elkaar oud kunnen worden, jong en oud samen. Het derde element noemen we diensten. De zorg is één van de dienstverleners, naast bijvoorbeeld een kapper en een fysiotherapeut. De zorg is er voor de zorgvragen. Al het andere zoals een praatje maken, het doen klusjes en boodschappen voor een ander zijn burenvragen. De gemeenschap neemt dus een deel van de ondersteuning op zich, waardoor ouderen langer zelfstandig blijven en de zorgvraag wordt uitgesteld. Op deze manier is minimaal 30% minder zorg nodig.’

Hoe reageren de bewoners op dit concept?

‘De klanttevredenheid bij ons is enorm gestegen. Mensen vinden het fijn om op deze manier oud te worden, met de steun van hun gemeenschap en minder afhankelijkheid van professionele zorg. In veel gevallen zien we dat buren zorg voor elkaar leveren. Dat zorgt ervoor dat mensen langer actief blijven, zelfstandiger zijn en de professionele zorg minder snel nodig hebben. Het heeft ook financieel voordeel: zorgorganisaties schrijven zwarte cijfers omdat de burenvraag  wordt opgevangen door de gemeenschap. De zorg levert alleen nog zorg.’

Zijn er ook obstakels geweest bij de implementatie van dit model?

‘Zeker. Een van de grootste uitdagingen is dat het woon- en zorgdomein heel verschillende regels hebben. Na herbestemmen van een zorggebouw naar een woongebouw geldt een ander regime. Denk aan andere regels voor brandveiligheid en  parkeren. Soms botst dat. Een ander groot leerpunt voor ons was dat je het eigenaarschap echt moet teruggeven aan de bewoners. Dat betekent dat je als organisatie niet alles moet willen controleren. Je moet loslaten, maar niet uit je handen laten vallen. Het is een balans tussen faciliteren en regisseren.’

Wat leren we hiervan voor de toekomst?

‘We zien dat mensen vooral verhuizen voor het concept, niet voor een nieuwe woning. Ouderen verhuizen niet naar een plattegrond; ze verhuizen naar een gevoel van gemeenschap, veiligheid en samen oud worden zonder dat ze nog eens hoeven te verhuizen. Wij hebben geleerd dat je een goed verhaal en concept moet bieden om ouderen te verleiden te verhuizen. Het is niet de woning zelf die de doorslag geeft, maar het idee dat ouderen hun leven daar goed kunnen inrichten.’

Hoe kunnen we het ‘scheefwonen’ aanpakken, waarbij ouderen in te grote huizen blijven wonen terwijl gezinnen die ruimte hard nodig hebben?

‘Dit soort concepten kan daar zeker bij helpen. Ouderen blijven vaak in grote huizen wonen omdat ze geen aantrekkelijk alternatief zien. Als je ze een goed concept biedt, een plek waar ze zich thuis voelen en een actieve rol kunnen blijven spelen in de gemeenschap, dan gaan ze verhuizen. Je ziet dat mensen zelfs verhuizen uit koopwoningen naar huurwoningen, omdat ze de gemeenschap belangrijker vinden dan hun oude huis. Dit kan het scheefwonen deels oplossen.’

En de rol van de overheid? Welke obstakels ondervinden jullie vanuit regelgeving?

‘Er zijn veel regeltjes die de transformatie van een gebouw of nieuwbouw  vertragen, zoals de strenge eisen voor brandveiligheid en parkeernormen. Ook de financieringsstructuur van zorg en wonen is complex. Er zijn verschillende instanties betrokken: de zorgverzekeraar, het zorgkantoor, de gemeente. Dat maakt het lastig voor ouderen en hun kinderen om te begrijpen waar ze recht op hebben. Wat wij nodig hebben is een vereenvoudiging van het systeem, minder hokjesdenken, en meer flexibiliteit in de regelgeving om dit soort initiatieven mogelijk te maken.’

Hoe kunnen aanbieders dit soort concepten in de toekomst verder uitrollen?

‘Wij zijn inmiddels op een punt waar we ons model kunnen versnellen. Na veertien jaar experimenteren weten we wat werkt. We beginnen elk project door de bewoners te betrekken, nog voordat we een steen verplaatsen. Samen met de gemeenschap ontwikkelen we het concept, zodat het eigenaarschap vanaf het begin bij de bewoners ligt. Dit jaar openen we bijvoorbeeld nieuwe Liv inn’s in Delft en Alkmaar.’

En hoe reageren de zorgorganisaties?

‘In het begin is het vaak wennen voor zorgorganisaties. Ze moeten over een drempel heen, maar als ze eenmaal zien dat het werkt, worden ze ambassadeurs van dit concept. Ze ontdekken steeds meer hun toegevoegde waarde zodat ze efficiënter kunnen werken.’

Wat is jouw belangrijkste boodschap voor beleidsmakers en zorgorganisaties?

‘We moeten het eigenaarschap teruggeven aan de mensen zelf. Als je mensen de regie over hun eigen leven laat, krijg je betere resultaten. Ze blijven gezonder, gelukkiger en actiever. Het vraagt om een andere manier van denken, maar de resultaten zijn het meer dan waard. Mijn boodschap aan de overheid is: faciliteer dit soort initiatieven en vereenvoudig de regels. Laat de mensen de ruimte om hun leven op hun eigen manier in te richten.’